«Έξω από τη συλλογικότητα κανένας εγωισμός δεν ικανοποιήθηκε, καμιά γαλήνη δεν αποκτήθηκε.»~Κωστή Παπαγιώργη

photo by DesPin

Αξιοσημείωτα από το βιβλίο «Η κόκκινη αλεπού» του Κωστή Παπαγιώργη

– Και ο Κάντ είχε την ευγένεια να πει ότι στο άκουσμα του αηδονιού σωπαίνουμε με αγαλλίαση, μόλις όμως αντιληφθούμε ότι δεν είναι αληθινό, παύει να μας αρέσει. Και όντος παύει, γιατί έχουμε μιαν ορμέμφυτη ροπή προς το πηγαίο και το αυτοφυές.

– …αν κάτι το λέει η καρδιά σου θα σε βάλει σε κίνδυνο. Διαφορετικά η μόνη λύση είναι να μιμείσαι τον σελιδοδείκτη.

– Για όλη αυτή την επονείδιστη κουστωδία μία είναι η συμβουλή: πες αυτό που σε παιδεύει, μη ντρέπεσαι, φανού αυτός που είσαι, κάψε το ψευδοεγώ του πανεπιστημίου, πέτα τις βάτες από τους ισχνούς ώμους σου – πάψε να βρυχάσαι και να κάνεις το θηρίο!

– Λένε οτι ο Βάρναλης εφάρμοζε κατά γράμμα αυτή την ψυχοσωτήρια μέθοδο. Όταν κάποτε ένας νεαρός του πήγε μιαν ερωτικής υφής ποιητική συλλογή, αφού πρώτα την δεξήλθε, αρκέστηκε να του πει: Παιδί μου, βρες μια γυναίκα να γαμήσεις.

– Όσο κι αν καταγίνεται κάποιος σε κάτι, αν δεν το ‘χει, ποτέ δε γίνεται. Με την επιμονή έχουμε άθλους εργατικότητας, αλλά όχι δημιουργήματα.

«Ο καθρέφτης και το μαχαίρι», του Μάνου Χατζιδάκι

Ο Μάνος Χατζιδάκις πέθανε στις 15 Ιουνίου 1994. 

Ακολουθούν κάποιες σκέψεις του…

«…Πού καιρός για επανάσταση! Και γιατί άλλωστε; Να διορθωθεί τι και με ποιό τρόπο; Όλες οι επαναστάσεις καταλήγουν στην κατάκτηση της ανεγκέφαλης, όπως είπαμε Κυρίας. Της Εξουσίας. Αυτή η κατάκτηση, ως γνωστόν, δημιουργεί Δίκαιον, μακράν των ονειρικών στόχων μιας επανάστασης. Οι άνθρωποι που προκύπτουν από μια επανάσταση, περιέχουν τα ίδια συστατικά με τους αποχωρήσαντες ή τους ηττηθέντες. Η καταπίεση ευνοεί την αντίσταση και την ψυχική υγεία. Η επιτυχία και η επικράτηση κάνει ν’ αναβιώσει η εγωπάθεια, ο απολυταρχισμός, ο συγκεντρωτισμός και η απανθρωπιά. 

«Ποτέ δεν υπήρξαμε, ποτέ δεν θα υπάρξουμε. Βρισκόμαστε πάντα στην πορεία του «γίγνεσθαι», παντοτινά χωρισμένοι και απομονωμένοι. Παντοτινά «εκτός».»~Χένρυ Μίλλερ

Αξιοσημείωτα από το βιβλίο του Χένρυ Μίλλερ «Ένα χαμόγελο στην αρχή της σκάλας»

– «Είναι αστείο ε! Ένα λιπαρό στρώμα μπογιάς, ένα μπαλόνι, ένα γελοίο κοστούμι, πόσα λίγα πράγματα χρειάζονται για να φτιάξεις κάποιον ένα τίποτα! Να τί είμαστε. Τιποτένιοι​. Και ταυτόχρονα, όλος ο κόσμος μαζί. Δεν χειροκροτούν εμάς, αλλά τους εαυτούς τους. Σε λίγο πρέπει να φεύγω καλέ μου, αλλά άσε με πρώτα να σου πω ένα πραγματάκι που έμαθα πρόσφατα. Είναι σπουδαίο να είσαι ο εαυτός σου, μονάχα ο εαυτός σου. Και πως γίνεται; Πως το πετυχαίνει κανένας; Α! αυτό είναι το πιο δύσκολο κόλπο άπ’ όλα. Δύσκολο, ακριβώς γιατί δεν απαιτεί καμιά προσπάθεια. Δεν προσπαθείς να είσαι εκείνο ή το άλλο, σπουδαίος ή ασήμαντος, έξυπνος ή αφελής. Με παρακολουθείς; Κάνεις ό,τι σου έρθει. Και το κάνεις πρόθυμα, βέβαια. Γιατί δεν υπάρχει τίποτα που να μην έχει αξία. Τίποτα. Αντί για γέλια και χειροκροτήματα, εισπράττεις χαμόγελα. Μικρά χαμόγελα ικανοποίησης. Αυτό είναι όλο. Αλλά είναι τα πάντα. Περισσότερα από όσα θα μπορούσε να ζητήσει κανένας.

Περί φύσεως (Παρμενίδης)

photo by EvAr

Περί Φύσεως (απόσπασμα)

Οι φοράδες που με μεταφέρουν μέχρι εκεί που φτάνει η λαχτάρα
συνεχίζουν να τρέχουν αφού ήλθαν και με έφεραν στον θρυλικό δρόμο
της θεότητας, που μεταφέρει τον άνθρωπο που γνωρίζει μέσα από το αχανές
και σκοτεινό άγνωστο. Και μεταφέρομαι καθώς οι φοράδες ξέροντας
που ακριβώς να πάνε, συνεχίζουν να με μεταφέρουν μοχθώντας στο άρμα,
και οι κοπέλες προχωρούσαν μπροστά. Και ο άξονας των τροχών έβγαζε
τον ήχο ενός αυλού που σάλπιζε από την πίεση των καλοστρογγυλεμένων τροχών
στις δύο πλευρές, καθώς έτρεχαν γοργά, οι νέες γυναίκες, οι κοπέλες, οι κόρες
του Ήλιου που είχαν αφήσει τα δώματα της νύχτας για να βγουν στο φως,
και με τα χέρια έσπρωξαν πίσω τα πέπλα από τα πρόσωπά τους.Εκεί είναι οι πύλες των δρόμων της Νύχτας και της Μέρας, που κρατιούνται
γερά στην θέση τους ανάμεσα στο ανώφλι, και ένα πέτρινο κατώφλι.

«Το μόνο που ενδιαφέρει είναι να γίνει κανόνας το θαυμαστό. Ακόμα και σήμερα, όσο ματαιωμένοι και απογοητευμένοι κι αν είμαστε, το θαυμαστό δεν είναι ολότελα απόν.»~Χένρι Μίλερ

photo by DesPin

Αξιοσημείωτα από το βιβλίο «Ο κόσμος του σεξ» του Χένρι Μίλερ

– Μπορεί κάποιος να απωθήσει άσχημες, «αμαρτωλές» σκέψεις και επιθυμίες, παρορμήσεις και παρωθήσεις, αλλά τα αποτελέσματα είναι ολοφάνερα ολέθρια. (Ανάμεσα στο να είσαι άγιος και να είσαι εγκληματίας, μικρά τα περιθώρια επιλογής.) Το να κάνει τις επιθυμίες του πραγματικότητα και, με τούτο, να αλλάξει τη φύση του είναι ο σκοπός κάθε ανθρώπου που φιλοδοξεί να εξελιχθεί. Η επιθυμία είναι κάτι υπέρτατο και ανεξάλειπτο ακόμα και όταν, όπως το λένε οι βουδιστές, περνάει στο αντίθετό της. Για να ελευθερωθείς από την επιθυμία πρέπει να έχεις την επιθυμία να το κάνεις.

– Όπως κάθε άνθρωπος, εγώ είμαι ο εχθρός του εαυτού μου. Αλλά σε αντίθεση με τους πιο πολλούς, ξέρω επίσης ότι εγώ είμαι και ο λυτρωτής μου. Ξέρω ότι ελευθερία σημαίνει υπευθυνότητα. Και, ναι, ξέρω πόσο εύκολα η επιθυμία μπορεί να μεταστραφεί σε πράξη. Ακόμα κι όταν κλείνω τα μάτια μου, πρέπει να προσέχω πώς ονειρεύομαι και τι, γιατί τώρα μονάχα ένα αραχνοΰφαντο πέπλο χωρίζει το όνειρο από την πραγματικότητα. Το πόσο μεγάλο ή μικρό ρόλο διαδραματίζει το σεξ στη ζωή ενός ανθρώπου μοιάζει σχετικά άνευ σημασίας.

– Μια πόρνη, άμα της φερθείς σωστά, μπορεί να είναι η πιο γενναιόδωρη ψυχή. Μοναδική της λαχτάρα είναι να μπορεί να δοθεί, όλο της τον εαυτό να σου προσφέρει, κι όχι μονάχα το κορμί της. Όλοι πασχίζουμε με αδηφαγία να έχουμε χρήμα, αγάπη, κύρος, τιμή, σεβασμό, ακόμα και θεία χάρη. Το να παίρνεις κάτι χωρίς να δίνεις τίποτα μοιάζει να είναι το summum bonum. Λέμε: «Καλή χαρά στα σκέλια σου!»
Παράξενη φρασεολογία. Λες και θα μπορούσες να λάβεις χαρά χωρίς να δώσεις χαρά.

«Και μην ξεχάσετε. Σαν φύγετε από ΄δω, δεν σας ανήκει παρά μονάχα το αίσθημα, η σκέψη και τα ερωτήματα, που ολόκληρο το βράδυ σας μετέδωσα μέσ’ απ’ τη μουσική μου.»~Μάνος Χατζιδάκης

photo by EvAr

Για το τραγούδι

Το τραγούδι δεν είναι σύνθημα ή πράξη εκτονώσεως. Ούτε μαστίχα για το στόμα αθλητικών εφήβων ή συντροφιά νυχτερινή για οδηγούς ταξί και φορτηγών. Είναι μια σχέση υπεύθυνη, μια πράξη ερωτική ανάμεσά μας που μας αποκαλύπτει. Τελετουργία που απαιτεί, τόσο από σας όσο και από μένα, μια προετοιμασία θρησκευτική, επίμονη άσκηση γνώσης και αθωότητας, αποκαλύψεως και ανιχνεύσεως, μνήμης και προφητείας.

«Αν χρησιμοποιείτε το λόγο για να προκαλέσετε μια διαμάχη στην οποία μπορεί να τραυματιστείτε, είναι αυτονόητο ότι χρησιμοποιείτε το λόγο ενάντια στον εαυτό σας.»~Don Miguel Ruiz & Don Jose Ruiz

photo by DesPin

Αξιοσημείωτα από το βιβλίο «Η Πέμπτη Συμφωνία» των Don Miguel Ruiz & Don Jose Ruiz

– Πριν από την «εξημέρωσή» μας, δεν μας καίγεται καρφί για την εμφάνιση και τη συμπεριφορά μας. Το μόνο που θέλουμε είναι να εξερευνάμε, να εκφράζουμε τη δημιουργικότητα μας, να αποζητάμε την απόλαυση και να αποφεύγουμε τον πόνο. Μικρά παιδιά, είμαστε αχαλίνωτοι και ελεύθεροι. Τρέχουμε ολόγυμνοι, χωρίς να μας ενδιαφέρει η αυτο-εικόνα μας, χωρίς να επικρίνουμε τον εαυτό μας. Λέμε την αλήθεια, επειδή ζούμε στην αλήθεια. Η προσοχή μας είναι συγκεντρωμένη στην κάθε στιγμή που περνάει. Δεν ανησυχούμε για το μέλλον, ούτε ντρεπόμαστε για το παρελθόν. Μετά την ένταξή μας στο κοινωνικό σύνολο προσπαθούμε να είμαστε αρκετά καλοί για όλους, αφού είναι αδύνατον να πραγματώσουμε την εικόνα μας περί τελειότητας.

– Από τη μια υπάρχει το αντιλαμβανόμενο αντικείμενο, που είναι η αλήθεια, και από την άλλη η δική μας ερμηνεία της αλήθειας, που είναι απλώς η δική μας οπτική. Η αλήθεια είναι αντικειμενική και αποκαλείται επιστήμη. Η δική μας ερμηνεία της αλήθειας είναι υποκειμενική και αποκαλείται τέχνη. Από τη μια η επιστήμη, από την άλλη η τέχνη, από τη μια η αλήθεια, από την άλλη η δική μας ερμηνεία της αλήθειας. Η εμπράγματη αλήθεια δημιουργήθηκε από την ίδια τη ζωή και είναι η απόλυτη αλήθεια επειδή είναι αλήθεια για όλους. Η δική μας ερμηνεία της αλήθειας είναι δικό μας δημιούργημα και είναι υποκειμενική, επειδή θεωρείται αληθής με τη δική μας αποδοχή. Μέσα από αυτή την επίγνωση αρχίζουμε να κατανοούμε τον ανθρώπινο νου.

Η πολυπλοκότητα του έρωτα

…ο έρωτας είναι ίσως η πιο αληθινή μας θρησκεία και συγχρόνως η πιο αληθινή μας πνευματική νόσος. Αμφιρρέπουμε ανάμεσα σ’ αυτούς τους δύο πόλους που είναι εξ’ ίσου πραγματικοί. Αλλά, σ’ αυτή τη ταλάντευση, το υπέροχο είναι πως η προσωπική μας αλήθεια αποκαλύπτεται και φέρεται από τον άλλον. Ταυτόχρονα, ο έρωτας μας κάνει να ανακαλύπτουμε την αλήθεια του άλλου.

«Αν νιώθει, σιχασιά για την παρτενέρ του μετά, είναι γιατί την περιφρονούσε από πριν, γιατί μισούσε σ’ αυτήν τον ίδιο τον εαυτό του.»~Πασκάλ Μπρυκνέρ

Αξιοσημείωτα από το βιβλίο «Η νέα ερωτική αναρχία» του Πασκάλ Μπρυκνέρ

– Ο αρσενικός μύθος του οργασμού ζημιώνει πρώτα απ’ όλα τους ίδιους τους άντρες. Τι ονειρεύεται ο άντρας την ώρα που συνουσιάζεται; Ονειρεύεται να μπορέσει να αφεθεί, χωρίς αυτό το άφημα στην ηδονή να βάλει τέρμα στη διέγερσή του, ονειρεύεται να χαρεί σαν τη γυναίκα, ατέλειωτα, ασταμάτητα, μέσα σε μια ασυγκράτητη εκμηδένιση του είναι του. Η γυναικεία έκσταση γίνεται έτσι η ουτοπία του, αυτό που φαντασιώνει κι αυτό που δε φτάνει, αλλά και η ανησυχαστική απειλή που του αποκαλύπτει την κατωτερότητα του μέσα στις σχέσεις του με το είδος, την ιστορία και τη ζωή.

– Έτσι, ο άντρας και η γυναίκα ζούν μέσα στον έρωτα εμπειρίες εντελώς αντίθετες: ενώ η γυναίκα απογειώνεται, ο άντρας κατεβαίνει στη γη, ηδονή της πτώσης, της κατολίσθησης, σύντομη και προσγειωτική εμπειρία ενός κενού.

– Με λίγα λόγια δύο είναι οι τρόποι να αδρανοποιήσει κανείς τις φαντασιώσεις: είτε αντικαθιστώντας τες με το θέαμα, είτε αποκοιμίζοντάς τες με το στερεότυπο. Σ’ αυτήν την περίπτωση η πορνογραφία καταπίνεται σαν υπνωτικό, ένα μαγικό φίλτρο, ικανό να εξισώσει τη θέληση με την ικανότητα, όχι επεκτείνοντας τις ικανότητές μας αλλά αποκοιμίζοντας τις επιθυμίες μας.

Ο ορθός λόγος θέλει συναίσθημα

photo by EvAr

«Η αγάπη και η συμπάθεια, από μιαν ορισμένη σκοπιά, είναι λειτουργίες χάρη στις οποίες προσπελάζουμε την ουσία των πραγμάτων… Από τον τρόπο ύπαρξης της αγάπης και της συμπάθειας συνάγονται συμπεράσματα προς όφελος της ενότητας του κόσμου…» έγραφε ο Μαξ Σέλερ (Φύση και μορφές της συμπάθειας. Συμβολή στη μελέτη της θυμικής ζωής, μετ. Κ. Κ. Παπαγιώργης, εκδόσεις Καστανιώτη, 2003).

Ο Σέλερ πίστευε ότι δεν είναι τόσο οι ορθολογιστικές απόψεις που θα μας πείσουν για μια ηθική συμπεριφορά όσο το συναίσθημα και η συμπόνια. Και η συμπάθεια, άλλωστε, είναι μια μορφή ορθολογισμού, που απαιτεί διανοητικές ικανότητες, αντίληψη του εαυτού και του άλλου και σύγκριση. Την άποψη αυτή για τον ρόλο του συναισθήματος στην ηθική διατυπώνει από άλλη σκοπιά ο Εντγκάρ Μορέν στον 6ο τόμο του έργου του Η Μέθοδος που φέρει τον υπότιτλο Ηθική.

Ο σπουδαίος γάλλος στοχαστής πιστεύει ότι η ηθική είναι μια ατομική πράξη σύνδεσης με τον άλλον, με την κοινωνία, με το ανθρώπινο είδος, και έχει τις ρίζες της στην κατανόηση, στην υπερνίκηση του εγωισμού, στην αυτοκριτική και στην ψυχική αγωγή που αποτελούν απαίτηση της εποχής μας. Η πλανητική ηθική, την οποία υποστηρίζει, είναι μια ηθική της συμβίωσης με άξονα τη συμπόνια, την αλληλεγγύη και την αγάπη που αποτελεί «το φάρμακο για το άγχος, είναι η απάντηση στον θάνατο, είναι η παρηγοριά. Είναι ο δόκτωρ Λαβ που μπορεί να σώσει τον Μίστερ Χάιντ» γράφει χαρακτηριστικά (σελ. 290).

Ο Μορέν στο βιβλίο αυτό παρουσιάζει τη μέθοδο, τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να αναγεννηθεί ο ανθρωπισμός πάνω στα θεμέλια ενός ορθού λόγου που θα συνυπάρχει με το συναίσθημα. Η κυριαρχία μόνο του ορθολογισμού είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη των επιστημών και τη δημιουργία των διαφόρων κλάδων τους. Ομως η υπερ-εξειδίκευση καλλιέργησε ταυτόχρονα και την ανευθυνότητα για ό,τι βρίσκεται έξω από τον τομέα ειδίκευσης του καθενός και την αδιαφορία για τις συνέπειες των εφαρμογών της επιστήμης στην προστασία του ανθρώπου. Η επιστήμη, δηλαδή, αποκόπηκε τελείως από την ηθική με αποτέλεσμα η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη του 20ού αιώνα και η κυριαρχία του τεχνο-οικονομικού υπολογισμού να φέρουν συνάμα και δυνάμεις καταστροφής. Η παγκόσμια οικονομική κρίση, οι πόλεμοι, οι διωγμοί, η δυσφορία μπροστά στη ρευστότητα των καιρών και η αναζήτηση αποδιοπομπαίων τράγων είναι μερικά από τα δεινά που ταλανίζουν την ανθρωπότητα σήμερα. Ωστόσο ο Μορέν πιστεύει ότι οι χαλεποί αυτοί καιροί μπορούν να οδηγήσουν στην αναζήτηση λύσεων για μια καλύτερη ζωή και στην ανάδυση των δημιουργικών δυνάμεων που ενυπάρχουν στο άτομο και την κοινωνία, συχνά σε λανθάνουσα μορφή.

Η κατανόηση, κατά τον συγγραφέα, αποτελεί τη βάση της ηθικής που θα καταστείλει την εσωτερική μας ωμότητα και θα οδηγήσει σε έναν ριζικό εκπολιτισμό. Κατανοώ, όμως, δεν σημαίνει δικαιολογώ, αθωώνω, αποφεύγω να κρίνω. Σημαίνει καταλαβαίνω τα εσωτερικά κίνητρα που οδήγησαν κάποιον σε μια πράξη, και λαμβάνω υπόψη μου ότι μέσα στην πολυπλοκότητα του σύγχρονου κόσμου, που αλλάζει συνεχώς και όπου όλα είναι ρευστά, τα αποτελέσματα της δράσης δεν εξαρτώνται μόνο από την πρόθεση του δρώντος, αλλά και από τις ιδιαίτερες συνθήκες του περιβάλλοντος.

Πολύ συχνά, τονίζει ο Μορέν, καταλήγουμε σε λανθασμένες ερμηνείες καθώς παραβλέπουμε τις πολιτισμικές διαφορές και οι γνώσεις μας βασίζονται σε απλές πληροφορίες. Ετσι δεν κατανοούμε τον άλλον, δημιουργούνται παρεξηγήσεις και εσφαλμένες αντιλήψεις με συνέπειες την εχθρότητα, την περιφρόνηση και το μίσος. Γράφει χαρακτηριστικά: «Μέσα από τη λογοτεχνία μπορούμε να καταλάβουμε τον Γιάννη Αγιάννη και τον Ρασκόλνικοφ, διότι περιγράφονται στις συνθήκες που ζούσαν, με την υποκειμενικότητά τους, με τα συναισθήματά τους. Αυτή η κατανόηση λείπει στην πραγματική ζωή. Στον κόσμο της πληροφόρησης και των ΜΜΕ οι ειδήσεις θα έλεγαν σύμφωνα με τον Alain de Botton για τον Οθέλλο: Ενας μετανάστης, τρελός από ζήλια, σκοτώνει την κόρη ενός γερουσιαστή. Για τον Οιδίποδα Τύραννο: Ενας μονάρχης ενέχεται σε σκάνδαλο αιμομιξίας. Για τη Μαντάμ Μποβαρί: Μια μοιχαλίδα, μανιακή καταναλώτρια που καταχρεώθηκε, παίρνει δηλητήριο» (σελ. 161).

Η κατανόηση να διδάσκεται στα σχολεία
Ο Εντγκάρ Μορέν προτείνει την εισαγωγή της διδασκαλίας της κατανόησης στο δημοτικό, στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και στο πανεπιστήμιο, γιατί μόνο αυτή μπορεί να φέρει τη συναδέλφωση όλων μας και να εδραιώσει την αντίληψη ότι όλοι είμαστε «τέκνα της Γης-Πατρίδας».

Η κατανόηση, κατά τον Μορέν, προϋποθέτει τη συμπάθεια και την ενσυναίσθηση. Η κοινότητα και η ένταση των συναισθηματικών σχέσεων είναι βασικό στοιχείο της κατανόησης, γι’ αυτό και επιδιώκει τη συναισθηματική εμπλοκή με τον άλλον. Αλλωστε ο άνθρωπος δεν υπάρχει μόνο εντός του πολιτισμού, αλλά και εντός της φύσης και εκεί διαπιστώνουμε ότι ριζώνει η κοινότητα: «Τα μυρμήγκια, οι τερμίτες, οι μέλισσες αφοσιώνονται αυτόματα στην κοινότητα. Τα θηλαστικά, παρότι ανταγωνίζονται μεταξύ τους όταν πρόκειται για την τροφή ή για το ζευγάρωμα, είναι αλληλέγγυα όταν πρόκειται για την κοινή άμυνα ή το κυνήγι» (σελ. 209).

Στον σύγχρονο κόσμο, όπου με την υπερβολική πολυπλοκότητα καταργούνται οι υποχρεώσεις και χαλαρώνουν οι κοινωνικοί δεσμοί, η συνοχή της κοινωνίας δεν θα εξασφαλιστεί μόνο με «δίκαιους νόμους» και απρόσωπες κοινωνικές δομές, τονίζει ο συγγραφέας. Η ηθική συμπεριφορά θα επιτευχθεί με αλληλεγγύη, συνεννόηση και πρωτοβουλία των ανθρώπων που θα συνειδητοποιήσουν ότι ανήκουν σε μια κοινότητα στην οποία καθένας έχει το μερίδιο της ευθύνης του απέναντι στον άλλον, ο οποίος ποτέ δεν είναι καθ’ ολοκληρίαν διαφορετικός.

Η Ηθική του Εντγκάρ Μορέν είναι ένα σπουδαίο βιβλίο, ένας οδηγός για τη ζωή και την αντίσταση στην ωμότητα του κόσμου, στο οποίο ο στοχασμός του συγγραφέα ξεδιπλώνεται με απλά λόγια και σε μια πολύ καλή μετάφραση.

Η κυρία Αννα Λυδάκη είναι καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Edgar Morin «Η Μέθοδος 6. Ηθική»

πηγή: http://www.tovima.gr/