«Αλλά αποκλειστικά η πρόθεση εκείνου που τα λέει είναι που τα εκτιμά και καθορίζει το βαθμό της κακίας ή της καλοσύνης τους.» | Ζαν Ζακ Ρουσσσώ

Ιωάννινα ~ Ιούνιος 2019

Αξιοσημείωτα από το βιβλίο «Ονειροπολήσεις του μοναχικού οδοιπόρου» του Ζαν Ζακ Ρουσσσώ

– Δεν μπορεί να είναι κανείς στον κόσμο ευτυχισμένος παρά ανάλογα με την απομάκρυνσή του από τα πράγματα και το πλησίασμά του προς τον εαυτό.

– Οι άνθρωποι θα μπορούσαν να ‘ρχονται σ’ εμένα, δε θα με ξανάβρισκαν πια. Με την καταφρόνια που μου έχουν εμπνεύσει, η συναναστροφή τους θα μου ήταν ανούσια και μάλιστα φορτική, κ’ είμαι εκατό φορές πιο ευχαριστημένος μέσα στη μοναξιά μου απ’ ότι θα μπορούσα να είμαι αν ζούσα μαζί τους. Ξερίζωσαν απ’ την καρδιά μου όλες τις χαρές της συντροφικότητας.

– Θα είμαι ευτυχισμένος αν, με τις προόδους στον εαυτό μου, μάθω πώς να βγω από τη ζωή, όχι καλύτερος, αυτό δεν είναι δυνατό, αλλά πιο ενάρετος απ’ ό,τι ήμουν όταν μπήκα.

– Δεν πίστεψα ποτέ ότι η ελευθερία του ανθρώπου συνίσταται στο να κάνει αυτό που θέλει, αλλά στο να μην κάνει ποτέ αυτό που δε θέλει, κι αυτή έχω πάντα επιδιώξει, και συχνά διατηρήσει, και που εξαιτίας της βρέθηκα πολύ συχνά σ’ αντίθεση με τους συγχρόνους μου.

– Εκείνος που η δύναμή του τον βάζει πάνω από τον άνθρωπο, πρέπει να είναι και πάνω απ’ τις αδυναμίες της ανθρωπότητας, ειδάλλως αυτή η υπερβολική δύναμη δε θα χρησίμευε παρά για να τον βάλει πραγματικά κάτω απ’ τους άλλους κι απ’ αυτό που θα ήταν κι ο ίδιος αν είχε μείνει ίσος μ’ αυτούς.

– Η δύναμη κ’ η ελευθερία κάνουν τους έξοχους ανθρώπους. Η αδυναμία κ’ η σκλαβιά δεν έχουν κάνει ποτέ παρά κακούς.

– Τα άτομα πεθαίνουν, αλλά τα ομαδικά σώματα δεν πεθαίνουν ποτέ.

– Όλα έχουν τελειώσει για μένα σ’ αυτή τη γη. Δεν μπορούν πια να μου κάνουν ούτε καλό ούτε κακό. Δε μου μένει πια τίποτα να ελπίζω ή να φοβάμαι σ’ αυτόν τον κόσμο, κ’ έτσι βρίσκομαι ήσυχος στο βάθος της αβύσσου, φτωχός κακότυχος θνητός, αλλά απαθής σαν τον ίδιο το Θεό.

– Δεν έχω πια τίποτα να παινευτώ ή να κατηγορηθώ: δεν είμαι πια τίποτα ανάμεσα στους ανθρώπους, κι αυτό είναι το παν που μπορώ να είμαι, γιατί δεν έχω πια μαζί τους πραγματική σχέση, αληθινή επικοινωνία.

– Αλλά μέσα σ’ αυτή την αδράνεια του κορμιού η ψυχή μου είναι ακόμα δραστήρια, δημιουργεί ακόμα αισθήματα, σκέψεις, κ’ η εσωτερική και ηθική ζωή της μοιάζει να έχει μεγαλώσει ακόμα περισσότερο, από το θάνατο κάθε επίγειου και πρόσκαιρου ενδιαφέροντος. Το κορμί μου δεν είναι πια για μένα παρά ένας μπελάς, ένα εμπόδιο, και του ξεφεύγω από πριν όσο μπορώ περισσότερο.

– Το να κατασκοπεύουν αυτά που κάνω, το να ανησυχούν για τούτα τα χειρόγραφα, το να τ’ αρπάξουν, να τα εξαλείψουν, να τα παραποιήσουν, όλ’ αυτά μου είναι πια αδιάφορα. Δεν τα κρύβω ούτε τα δείχνω. Αν μου τα πάρουν όσο ζω, δε θα μου πάρουν ούτε τη χαρά που τα ‘γραψα, ούτε τη θύμηση του περιεχομένου τους, ούτε τους μοναχικούς στοχασμούς που είναι καρπός τους και που η πηγή τους δεν μπορεί να σβηστεί παρά μαζί με την ψυχή μου.

– Η συνήθεια να επιστρέφω στον εαυτό μου μ’ έκανε να χάσω τελικά την αίσθηση και σχεδόν τη θύμηση των καημών μου’ έμαθα έτσι με τη δική μου εμπειρία πως η πηγή της αληθινής ευτυχίας βρίσκεται μέσα μας, και πως δεν εξαρτάται απ’ τους ανθρώπους να κάνουν αληθινά δυστυχισμένον κάποιον που ξέρει να θέλει την ευτυχία.

– Είχα πλαστεί για να ζήσω και πεθαίνω χωρίς να ‘χω ζήσει. Τουλάχιστο δεν ήταν δικό μου το φταίξιμο, και θα προσφέρω στο δημιουργό μου, αν όχι το αφιέρωμα των καλών πράξεων που δε μ άφησαν να κάνω, τουλάχιστον ένα φόρο από καλές προθέσεις ματαιωμένες, από αισθήματα αγνά αλλά δίχως αποτέλεσμα, κι από μια υπομονή που αψηφούσε την καταφρόνια των ανθρώπων.

– Έτσι η ευθύτητα κι’ η ειλικρίνεια στο κάθε τι είναι τρομερά εγκλήματα σ’ αυτόν τον κόσμο, και θα φαινόμουν στους συγχρόνους μου κακός και θηριώδης, όταν δε θα είχα απέναντί τους άλλο έγκλημα παρά να μην είμαι ψεύτης και ύπουλος όπως εκείνοι.

– Τα νιάτα είναι ο καιρός για να μελετήσεις τη σοφία· τα γεράματα είναι ο καιρός για να την εφαρμόσεις. Η πείρα σε διδάσκει πάντα τ’ ομολογώ· αλλά δεν ωφελεί παρά για το διάστημα που έχεις μπροστά σου. Υπάρχει καιρός, τη στιγμή που πρέπει να πεθάνεις, για να μάθεις πώς θα πρεπει να ζήσεις;

– Όλες οι πιο έντονες στενοχώριες χάνουν τη δύναμη απέναντι σ’ εκείνον που βλέπει την αποζημίωσή του μεγάλη και σίγουρη· κ’ η βεβαιότητα αυτής της αποζημίωσης ήταν ο σπουδαιότερος καρπός που είχα συλλέξει από τους προηγούμενους διαλογισμούς μου.

– Θυμάμαι πως είχα διαβάσει σ’ ένα βιβλίο φιλοσοφίας πως το να λες ψέματα είναι το να κρύβεις μιαν αλήθεια που πρέπει να φανερώσεις. Απ’ αυτόν τον ορισμό προκύπτει ότι το ν’ αποσιωπάς μιαν αλήθεια που δεν είσαι υποχρεωμένος να πεις δεν είναι σαν να λες ψέματα. Αλλά εκείνος που δεν αρκείται σε τέτοια περίπτωση στο να μην πει την αλήθεια αλλά λέει το αντίθετο, αυτός λέει ή δε λέει ψέματα; Σύμφωνα με τον ορισμό, δε θα μπορούσαμε να πούμε πως ψεύδεται. Γιατί αν δώσει ψεύτικα λεφτά σε κάποιον που δε χρωστάει τίποτα, εξαπατά βέβαια αυτόν τον άνθρωπο, αλλά δεν τον κλέβει.

– Ποτέ το ηθικό ένστικτο δε με ξεγέλασε: διατήρησε ως τώρα την αγνότητά του στην καρδιά μου αρκετά για να μπορώ να του έχω εμπιστοσύνη, κι αν καμιά φορά σωπαίνει μπροστά στα πάθη της συμπεριφοράς μου, ξαναπαίρνει πάντα την επιρροή του πάνω τους στις αναμνήσεις μου.

– Αλλά αποκλειστικά η πρόθεση εκείνου που τα λέει είναι που τα εκτιμά και καθορίζει το βαθμό της κακίας ή της καλοσύνης τους.

– Το να ψεύδεσαι για το συμφέρον σου είναι απάτη, το να ψεύδεσαι για το συμφέρον κάποιου άλλου είναι δόλος, το να ψεύδεσαι για να βλάψεις είναι συκοφαντία· είναι το χειρότερο είδος ψευτιάς.Το να ψεύδεσαι χωρίς κέρδος ή βλάβη δική σου ή κάποιου άλλου δεν είναι ψευτιά: είναι φαντασία.

– Το να δώσεις το πλεονέκτημα σε κάποιον που δεν το αξίζει είναι σαν να διαταράζεις την τάξη και τη δικαιοσύνη’ το ν’ αποδίνεις ψεύτικα στον εαυτό σου ή σε κάποιον άλλο μια πράξη από την οποία μπορεί να προκύψει έπαινος ή μομφή, ενοχή ή αθώωση, κάνεις ένα πράγμα άδικο λοιπόν κάθε τι που, αντίθετο με την αλήθεια, πληγώνει τη δικαιοσύνη μ’ οποιοδήποτε τρόπο, είναι ψέμα.

– Το αίσθημα της ύπαρξης απογυμνωμένο από κάθε άλλη αγάπη είναι καθαυτό ένα πολύτιμο αίσθημα ικανοποίησης και γαλήνης, που θ’ αρκούσε από μόνο του για να κάνει αυτή την ύπαρξη ακριβή και γλυκιά για όποιον θα μπορούσε ν’ απομακρύνει απ’ τον εαυτό του όλες τις αισθησιακές και γήινες εντυπώσεις που έρχονται αδιάκοπα να μας απασχολήσουν και να διαταράξουν τη γλύκα που νιώθουμε.

– Είδα ότι για να κάνω το καλό μ’ ευχαρίστηση έπρεπε να ενεργώ ελεύθερα, χωρίς εξαναγκασμό, κι ότι για να μου στερήσει όλη τη γλύκα μιας καλής πράξης αρκούσε το να γίνει καθήκον μου.

– Μπορούν να μ’ ενδιαφέρουν το πολύ ως την περιφρόνηση, αλλά ποτέ ως το μίσος· τέλος αγαπώ πολύ τον εαυτό μου ώστε να μην μπορώ να μισήσω κανένα. Θα ήταν σαν να συσφίγγω, να συμπιέζω την ύπαρξή μου κ’ εγώ θα ‘θελα μάλλον να την επεκτείνω σ’ όλο το σύμπαν.

– Έτσι εκδικούμαι τους διώκτες μου με τον τρόπο μου, δε θα μπορούσα να τους τιμωρήσω πιο σκληρά από το να είμαι ευτυχισμένος σε πείσμα τους.

– Όχι, τίποτα το προσωπικό, τίποτα που να σχετίζεται με συμφέρον του κορμιού μου δεν μπορεί ν’ απασχολήσει αληθινά την ψυχή μου. Δεν στοχάζομαι, δεν ονειροπολώ ποτέ γλυκύτερα παρά όταν ξεχνώ τον εαυτό μου.

– Ένα κεραμίδι που πέφτει από μια στέγη μπορεί να μας τραυματίσει περισσότερο αλλά δε μας εκνευρίζει τόσο όσο μια πέτρα ριγμένη σκόπιμα από ένα κακόβουλο χέρι. Το χτύπημα καμιά φορά ξεστρατίζει, αλλά η πρόθεση βρίσκει πάντα το στόχο της.

– Καλό ήταν που έκοψε το κακό, αλλά έχει αφήσει τη ρίζα. Γιατί αυτή η ρίζα δε βρίσκεται στα πλάσματα που μας είναι ξένα, βρίσκεται μέσα μας, κ’ εκεί πρέπει να κοπιάσουμε για να την ξεριζώσουμε ολότελα.

– Η παρουσία του μνησίκακου ανθρώπου μ’ επηρεάζει έντονα αλλά μόλις εξαφανιστεί, η κακή εντύπωση παύει’ τη στιγμή που πια δεν τον βλέπω παύω και να τον σκέπτομαι. Αν και ξέρω πως θ’ απασχοληθεί μ’ εμένα, εγώ δεν μπορώ ν’ απασχοληθώ μ αυτόν. Το κακό που ουσιαστικά δε νιώθω δε μ’ επηρεάζει με κανέναν τρόπο, ο διώκτης που δεν τον βλέπω είναι ανύπαρκτος για μένα. Αισθάνομαι το πλεονέκτημα που αυτή η στάση δίνει σ’ εκείνους που ορίζουν το πεπρωμένο μου. Ας το ορίζουν λοιπόν μ’ όλη τους την άνεση. Προτιμώ καλύτερα να με τυραννούν χωρίς ν’ αντιστέκομαι παρά να είμαι αναγκασμένος να τους σκέφτομαι για να φυλαχτώ απ’ τα χτυπήματά τους.

– Στη μεγάλη φτώχεια φτάνει κάτι λίγο για να σε κάνει πλούσιο: ένας αλήτης που βρίσκει ένα τάλιρο ενθουσιάζεται περισσότερο από έναν πλούσιο που θα ‘βρισκε ένα πουγκί με χρυσά νομίσματα.

– Λένε πως στην Ολλανδία ο κόσμος πληρώνεται για να σου πει την ώρα ή για να σου δείξει το δρόμο. Θα πρέπει να είναι πολύ ευκαταφρόνητος ένας λαός που εμπορεύεται έτσι τα πιο απλά καθήκοντα της ανθρωπότητας.

– Η καθαρή ανθρωπιά μου προσφέρει κατάλυμα. Τις μικροστερήσεις εύκολα τις ανέχεται κανένας, όταν η καρδιά βρίσκει μεγαλύτερη περιποίηση παρά το σώμα.

by SearchingTheMeaningOfLife

Advertisement