🌅 Πίστευα τότε ότι η Τέχνη είναι η μόνη δύναμη που μπορεί να δημιουργήσει μέσα μας τον μικρόκοσμό, σε πλήρη αντιστοιχία με τον Κόσμο. Να μεταφέρει τον Νόμο που καθορίζει την Αρμονία του Σύμπαντος, μέσα μας. Να μας κάνει τον καθένα μας μικροσκοπικά ηλιακά και γενικά αστρικά συστήματα. Ώστε ο καθένας από μας να «κουρδιστεί» σύμφωνα με το Διάστημα που μας περιβάλλει. Να εναρμονιστεί η εσωτερική μας αρμονία με την Παγκόσμια. Και να γίνουμε έτσι μόρια ζωντανά της μίας και μόνης Αρμονίας, της Συμπαντικής. Αυτή η τελείωσή μας αντιστοιχούσε για μένα με τον υπέρτατο σκοπό της ζωής. | Μίκης Θεοδωράκης

Thessaloniki September 2021

Αξιοσημείωτα από το βιβλίο του Μίκη Θεοδωράκη «Μονόλογοι στο λυκαυγές»

🌅 Το βιολί με οδήγησε στη θεωρία της Μουσικής και έτσι επετεύχθη η απαραίτητη συνεργασία μεταξύ ψυχής και αισθήσεων από τη μία και μυαλού, λόγου και γνώσεων από την άλλη.

🌅 Όμως αυτή η ψευδαίσθηση ότι τάχα ανακαλύπτω έναν νέο κόσμο εντελώς δικό μου, πολλαπλασίασε μέσα μου τις όποιες δημιουργικές μου δυνάμεις και με οδήγησε στη βεβαιότητα ότι επικοινωνώ με κάποιο αρχέτυπο αρμονίας και μουσικής, που μας περιβάλλει χωρίς να το γνωρίζουμε.

🌅 Το πιο ψηλό σκαλί της ευτυχίας θα φτάσεις
όταν δέσεις τη Μνήμη στο Ανύπαρκτο
κι όταν λυτρωμένος από τη φθορά
ζητή σεις την ακινησία της Αιωνιότητας.
Αυτό που κρύβεται πίσω από το Φως!
Το πρόσωπό σου θα πάρει τότε
τη σύσπαση εκείνη των Αθανάτων
κι όλα θα ησυχάσουν και θα σιωπήσουν
ενώ η μεγάλη φωνή του θριάμβου
θα ‘χει υψωθεί σ’ έναν ήχο ασύλληπτο σαν Σιωπή.

🌅 Οι Πυθαγόρειοι είχαν εξερευνήσει και συνδέσει την αρμονική τους θεωρία των πλανητικών σφαιρών με τη Μουσική και με την Ψυχή. Η σχέση ψυχής και πλανητών κατ’ αυτούς ανάγεται σε μία ανώτερης μορφής εσωτερική κατάδυση, σε μία αστρική περιπλάνηση στις ρίζες του όντος, εκεί που η τραγική αγωνία του ανθρώπου μπροστά στην αδυναμία του να συλλάβει το ασύλληπτο του Απείρου μετατρέπεται σε πόνο από τον οποίο επιδιώκει να απολυτρωθεί με την πνευματική ικεσία και την ψυχική έκσταση. Μ’ αυτόν τον τρόπο η πυθαγόρεια προοπτική αναγωγής της ψυχής στη σφαίρα της πνευματικότητας αποσπάται από το ιδεώδες του ελληνικού ορθολογισμού και καταλήγει στο χώρο της Μαγείας. Όμως κάθ’ ημάς η υπέρβαση του συγκεκριμένου ορθολογισμού μας οδηγεί σε ένα άλλο επίπεδο πνευματικότητας στη διονυσιακή υπέρβαση, που ήρθε σαν αναπόσπαστο συμπλήρωμα της απολλώνιας συμμετρίας μέσα στην οποία αποκρυσταλλώνεται η έννοια του αισθητικά Ωραίου.

🌅 [Ο άνθρωπος δηλαδή μεταφέρεται σε έναν κόσμο της αέναης ροής που είναι το σύμπαν, είναι το όλον, είναι δηλαδή μέσα στο όλο κατασκεύασμα της δημιουργίας. Η εικόνα σε αυτή την συνεργασία είναι παλλόμενη, δηλαδή συνεχώς μεταβάλλεται, μία σκέψη που οδηγεί στον Ηράκλειτο, που διατύπωσε την ιδέα της συνεχούς αλλαγής στο σύμπαν και δίδασκε ότι ο κόσμος δημιουργείται από τα αντίθετα.]

🌅 Ο Απόλλων υπήρξε ο κατεξοχήν Θεός των Ελλήνων. Πίσω από την αναζήτηση και κατάκτηση του Ωραίου υπάρχει η τάση προς το Απόλυτο και η κυριαρχία των Καθαρών Ιδεών. Τα στοιχεία αυτά όμως συνέτειναν στην απογείωση από την αλήθεια της σάρκας και των αισθήσεων, που από ένα άλλο δρόμο οδηγούν στον ψυχικό εξαγνισμό και στην ψυχική κάθαρση. Και από κει στη θεία Μέθη με την υπέρβαση του συμβατού και την κατάκτηση μιας καινούργιας πνευματικότητας σημαδεμένης με το πυρακτωμένο σίδερο του τραγικού. Αυτό το μέγα έλλειμμα ήρθε να συμπληρώσει ο Διόνυσος επιβάλλοντας το δικό του «αληθές».

🌅 Το πρώτο στοιχείο αυτής της νέας λατρείας ήταν να ανυψωθεί η ψυχή στο επίπεδο του ενθουσιασμού. Για τον σκοπό αυτόν χόρευαν με όλο τους το σώμα, με κινήσεις γρήγορες, κοφτές και ασύμμετρες, ενώ συγχρόνως τραγουδούσαν βγάζοντας ήχους διαπεραστικούς. Κάποτε απ’ αυτές τις άναρθρες κραυγές προέκυψαν οι Ωδές προς τον Τράγο – που ήταν μία από τις μεταμορφώσεις του Βάκχου, δηλαδή Ωδή στον Τράγο ίσον Τραγωδία. Ωδές που έγιναν η βάση για τη γένεση της Τραγωδίας και την ανακάλυψη του θεάτρου.

🌅 Από όσα εκθέσαμε παραπάνω προκύπτει ότι το διονυσιακό αληθές είναι το ότι η σάρκα, οι αισθήσεις και ο κόσμος των αισθήσεων κατακτούν θέση ισότιμη πλάι στο πνεύμα, στην περιοχή του έλλογου και του γνωστικού και με ότι άλλο χαρακτηρίζουμε πνευματικότητα.

🌅 Η ανταμοιβή τους είναι το ότι η ψυχή τους γεμίζει με αφάνταστες ηδονές και με μεθυστικές απολαύσεις φτάνοντας στην κάθαρση, στον εξαγνισμό, κατακτώντας τελικά τα επίπεδα της τελειότητας, του υπερκόσμιου βίου, με την υπέρβαση από την πραγματικότητα στη θεία μέθη! Τέλος, κατά τους ορφικούς, ο Διόνυσος κατέστη Θεός πάσχων, ο οποίος κατακτά την αθάνατη ευτυχία διαμέσου της λύπης και του θανάτου.

🌅 Ο Γκαίτε απεκάλεσε τον Παρθενώνα «παγωμένη μουσική». Όμως, για μένα, ο Παρθενώνας είναι διακεκαυμένη, εκκωφαντική, ζώσα και συγχρόνως ουράνια θεϊκή μουσική. Η πιστότερη αποκάλυψη σε μάρμαρο του Νόμου της Συμπαντικής Αρμονίας. Το πρότυπο των αναλογιών του ωραίου.

🌅 Βλέπουμε λοιπόν πόσο στενές είναι οι σχέσεις μεταξύ του Ουρανού και της Γης, μεταξύ του Συμπαντικού Χάους και της Συμπαντικής Αρμονίας αφενός και της Μοίρας του Ανθρώπου αφετέρου.

🌅 Η διαλεκτική σχέση «Θέση-Αντίθεση = Σύνθεση», όπως και το αντίθετο, «Θέση χωρίς Αντίθεση = Αποσύνθεση», μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί τον πυρήνα του κάθε υπαρκτού. Τον πυρήνα της ζωής και την αιτία του θανάτου. Μέσα στην Αρμονία και στη Μουσική εάν θεωρήσουμε ότι η συνήχηση μεταξύ δύο φθόγγων αποτελεί τη λύση της μεταξύ τους αντίθεσης, τότε διαπιστώνουμε ότι η Μουσική είναι η κατεξοχήν Τέχνη της διαρκούς εφαρμογής της διαλεκτικής σχέσης «Θέση-Αντίθεση = Σύνθεση».

🌅[ Με άλλα λόγια ο ήχος και κατά ακολουθία η Αρμονία και η Μουσική αποτελούν το μέσον για την επανασύνδεση του ανθρώπου με τα αρχέτυπα της Δημιουργίας, δηλαδή -προσθέτω εγώ- με τη Συμπαντική Αρμονία και το Χάος. Οτιδήποτε γεννηθεί, κουβαλάει μέσα του τους Νόμους του Χάους και της Αρμονίας και γι’ αυτό αντιδρά αναλόγως αυτού που δέχεται από την αντανάκλαση των Αρχετύπων. Και είναι εξίσου πιθανό να κατακτηθεί από το Χάος όσο και από την Αρμονία. Ο Πυθαγόρας πίστευε ότι η Αρμονία του Σύμπαντος πρέπει να υπόκειται στη γενική θεωρία των αριθμών. Αυτό σημαίνει ότι η Αρμονία του Σύμπαντος αντανακλάται πιστά στην εφαρμοσμένη μουσική θεωρία και πράξη, αφού η θεωρία των αριθμών ταυτίζεται με τη μουσική.]

🌅 Στα 1942, αναφερόμενος για πρώτη φορά στο Νομό της Συμπαντικής Αρμονίας, έγραφα τα εξής: (Δρόμοι του Αρχαγγέλου, τόμος ,1 σελ. 98-99):
«Τα πάντα στο Παν αποτελούν μία τεράστια αποκρυσταλλωμένη Αρμονία, καθώς στροβιλίζονται γύρω από το Ιερό Κέντρο του Κόσμου. Η τελείωση του ανθρώπου αποκτάται με την ταύτισή του μ’ αυτό το κέντρο. Το Ιερό Κέντρο μας καλεί. Μας έλκει σαν τεράστιος μαγνήτης. Εμείς, όταν γνωρίσουμε τον εαυτό μας αισθανόμαστε αυτή την ασυγκράτητη έλξη.
«Η ψυχή μας έχει ως κύρια και σωτήρια ιδιότητα την αντανάκλαση. Όταν ένα φαινόμενο δυναμικό, που όμως έχει άμεση σχέση με τους νόμους που τη διέπουν, τεθεί ζωντανό μπροστά της, τότε αυτή δεν το καθρεφτίζει μονάχα παθητικά, αλλά το μιμείται δυναμικά, πλαστικά και κινείται σύμφωνα με τη δική του κίνηση. Γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει να βάλουμε απέναντί της ένα άλλο κόσμο Αρμονικό.
Ποιος τον πλάθει; Η Φαντασία με το Νου. Έτσι απέναντι στη μεγάλη, τη συμπαντική αρμονία του «μεγάκοσμου» δημιουργείται ο μικρόκοσμος.»

🌅 Εδώ σημειώνω ότι οι Πυθαγόρειοι πριν από 2.500 και πλέον χρόνια έστρεψαν το βλέμμα τους προς τα ουράνια σώματα, τους πλανήτες αλλά και προς τους αριθμούς, προκειμένου να αντλήσουν συμπεράσματα και επιχειρήματα για την επιλογή της αρμονίας και της Μουσικής, όχι μόνο ως θεμέλιο των ανθρωπίνων σχέσεων, αλλά και ως ανάγκη, προκειμένου να ανθίσει και να προχωρήσει προς την υπαρξιακή του ολοκλήρωση το ανθρώπινο είναι.

🌅 Πίστευα τότε ότι η Τέχνη είναι η μόνη δύναμη που μπορεί να δημιουργήσει μέσα μας τον μικρόκοσμό, σε πλήρη αντιστοιχία με τον Κόσμο. Να μεταφέρει τον Νόμο που καθορίζει την Αρμονία του Σύμπαντος, μέσα μας. Να μας κάνει τον καθένα μας μικροσκοπικά ηλιακά και γενικά αστρικά συστήματα. Ώστε ο καθένας από μας να «κουρδιστεί» σύμφωνα με το Διάστημα που μας περιβάλλει. Να εναρμονιστεί η εσωτερική μας αρμονία με την Παγκόσμια. Και να γίνουμε έτσι μόρια ζωντανά της μίας και μόνης Αρμονίας, της Συμπαντικής. Αυτή η τελείωσή μας αντιστοιχούσε για μένα με τον υπέρτατο σκοπό της ζωής.

🌅 Αντιθέτως ο Πυθαγόρας και οι Πυθαγόρειοι, ίσως για να ικανοποιήσουν τη μεγάλη εσωτερική επιθυμία της ψυχής για την αξιολογική αποτίμηση του Ωραίου, κατέληξαν να θεωρήσουν ότι υπάρχει ένα κέντρο ενωτικό μέσα στη φυσική πορεία των πραγμάτων. Εκεί η Αρμονία ταυτίζεται με την ιδανική εικόνα που είχαν οι αρχαίοι για τη Μουσική, που τη θεωρούσαν ζωτικό σημείο συνάντησης του ατομικού με το καθολικό. Δημιουργώντας μουσική ή μαθηματικά πλάθουμε έναν κόσμο ιδανικό.

🌅 Και κατέληξα στο συμπέρασμα ότι ζω και υπάρχω μόνο τότε, όταν συντονίζομαι με τον βασικό Νόμο της Συμπαντικής Αρμονίας, οπότε γίνομαι ένα υπαρκτό και δραστήριο μόριο, καθώς η ατομική και ασήμαντη καμπύλη του χρόνου που μου δόθηκε θα αξιωθεί να ενωθεί με το Άπειρο, το Ακατανόητο, το ΕΝ, τον γαλάζιο εθαίρα και τον βόμβο των Σφαιρών.

🌅 Όλα βρίσκονται σε συνεχή κίνηση και διαρκή ποιοτική αλλαγή. Σ’ αυτό συμφωνεί και ο Ηράκλειτος, που πιστεύει ότι η «καλύτερη Αρμονία» όχι μόνο απορρέει από τα αντίθετα, αλλά και καθορίζεται από αυτά. Επομένως, πάντοτε κατά τον Ηράκλειτο, η Αρμονία καθορίζοντας το Σύμπαν ως διευθύνουσα κατάσταση των πραγμάτων, δεν είναι μόνο συμφωνία αλλά και συμφωνία του ασυμφώνου και σύγκλιση του αποκλίνοντος.

🌅 Και φτάνουμε στην εκπληκτική παρατήρηση του Αναξίμανδρου για τις αποστάσεις των ουρανίων σωμάτων και την περιφορά των πλανητών γύρω από την τροχιά τους, η οποία εξαιτίας της αέναης τριβής τους με τον γαλαξιακό αιθέρα προκαλούσε ένα μουσικό βόμβο που τον ονόμασε «Μουσική» ή «Αρμονία των Σφαιρών». Είχε μάλιστα σχηματίσει μία ιδανική μουσική κλίμακα, της οποίας οι φθόγγοι ήσαν το τονικό ύψος του κάθε πλανήτη, ανάλογα με την απόσταση του από τη Γη. Αυτή την αρμονικότητα των ουρανίων σωμάτων επισημαίνει και ο Πλάτων στο τελευταίο μέρος της Πολιτείας με τη βοήθεια του μύθου του Ηρός του Αρμενίου.

🌅 Βεβαίως το ιστορικό και κοινωνικό περιβάλλον, η μόρφωση και η αγωγή μπορεί να βοηθήσουν ή να αποτρέψουν τη μία κατεύθυνση ή την άλλη. Δηλαδή τίποτα δεν είναι προαποφασισμένο, μοιραίο και αναπόφευκτο. Μιλάμε για βαθύτατες και σχεδόν ανεπαίσθητες επιδράσεις, δεδομένου ότι οι σχέσεις αυτών των πιθανών συμπαντικών νόμων επί του ανθρώπου δεν έχουν αποδειχθεί. Όπως δεν έχει αποδειχθεί η Αρμονία των Σφαιρών του Αναξίμανδρου είτε η αρμονικότητα των ουρανίων σωμάτων του Πλάτωνος.

🌅 Και πόσο παράξενος μου φαίνεται ο συνδυασμός αυτής της μίζερης Λογικής με την τυφλή θρησκευτική πίστη, όποια και αν είναι αυτή, γεγονός που τείνει να γενικευτεί στα υψηλά στρώματα των δυτικών κοινωνιών. Αποδεικνύοντας απλά ότι ο Σοφός σήμερα φοβάται. Γιατί, αυτή η τυφλή, όπως είπα, πίστη δεν έχει τίποτα από την υπαρξιακή και φιλοσοφική έξαρση των αρχαίων φιλοσόφων και δημιουργών που μέσω της Γνώσης και της Έμπνευσης προχώρησαν στην αποκωδικοποίηση του Άγνωστου, του Ανεξιχνίαστου, και του Μαγικού.

🌅 Αυτό που μπορούμε να εντοπίσουμε η αλληλένδετη αλυσίδα ανάμεσα στον ήχο, στον αριθμό και στα αστέρια. Αναφερόμαστε στην αρμονία του σύμπαντος, αρμονία που έχει άμεση σχέση με την αστρολογία και την ασύλληπτη ισορροπία ανάμεσα στα αστέρια.

🌅 [Ο συνθέτης αφουγκράζεται αυτούς τους ήχους του σύμπαντος με την ψυχή του και τους μεταφράζει στις συμπαντικές του συμφωνίες. Ο συνθέτης αφήνει την ψυχή του σε άλλους κόσμους, σε νέους κόσμους, άγγιχτούς, αμεταχείριστους, στους ήχους της δικής του προσωπικής ψυχής και μετατρέπει έτσι αυτό το πανδαιμόνιο με την άφθαρτη φύση της ψυχής του. Αυτοί οι ήχοι είναι τα αποτυπώματα του σύμπαντος στην ψυχή του συνθέτη.]

🌅 Με το συμφωνικό του έργο ο Θεοδωράκης απομακρύνεται από τον κόσμο της πραγματικότητας για να δράσει μέσα από τη δική του σφαίρα, στον ιδανικό του κόσμο και να καταλήξει στο χάος του ασύλληπτου σύμπαντος (συμπαντική αρμονία)
Στον χώρο αυτόν ο Θεοδωράκης φωτίζει, δεν φιλοσοφεί αλλά ερεθίζει δυναμικά την ενόραση και τη φαντασία του ακροατή, που καλείται να απομακρυνθεί και αυτός από τη ματαιότητα της άμεσης καθημερινότητας. Οδηγείται δηλαδή από τα μέρη στο όλον, στο παν, στο σύμπαν και πετυχαίνει την «αποκάλυψη» με ήχους που πλέον βρίσκονται σε έναν τόπο μεταστάσεων, όπου ζουν και αναπνέουν τη διέγερση μιας πρωτογενούς έκστασης.

🌅 Ο χρόνος του Θεοδωράκη δεν είναι μετρητέος με χρονόμετρο, μια και ακούμε «το γινόμενον και το γεγονός», όπως έλεγε ο Αριστόξενος.

🌅 Οι «Σαδδουκαίοι» δεν είναι μία διανοητική κατασκευή, είναι μία συναισθησιακή ή συναισθηματική προβολή πανάρχαιων γνώσεων που βγαίνουν κι από την ποίηση του Κατσαρού, γιατί ο ποιητής ανοίγει έναν κόσμο τεράστιο, ο Κατσαρός βλέπει το σύμπαν, βλέπει την ανθρωπότητα, βλέπει όλη τη γη, αλλά για να το κάνει κάποιος αυτό πρέπει να έχει την επίγνωση της συνειδητοποίησης του Ελληνισμού, γιατί ο Ελληνισμός είναι η παγκόσμια ουσία. Αυτή είναι η ουσιαστική δύναμη της τέχνης, να συμπαρασταθεί και να γίνει η καταλύτρια ουσία στην ανθρώπινη αδυναμία να συλλάβει το όλον.

🌅 Η αξία του μεγάλου έργου δεν μπορεί ούτε να υποτιμηθεί ούτε να παραβλεφθεί. Αυτή είναι η πρώτη και σημαντική εκτίμηση, αυτό το άμεσο βιωματικό αίσθημα που κάνει τις ψυχές μας να πάλλονται.

🌅 [Οι ανοιχτές ψυχές δέχονται πάντα, δηλαδή καλοδέχονται, όλα αυτά που αποκαλύπτει ο εμπνευσμένος δημιουργός.
Ο δημιουργός γίνεται όργανο του συνόλου, ένας σεισμογράφος του σύμπαντος, συλλέκτης βιωμάτων, σκέψεων, αισθημάτων και ιδεών, ήχων και χρωμάτων, ειδώλων, εικόνων.
Και είναι ανά πάσα στιγμή έτοιμος να λύσει τους χρησμούς του υποσυνείδητου, να απαντήσει σε ερωτήματα, να ανοίξει ορίζοντες με τη δύναμη που αναβλύζει από τα πιο βαθιά στρώματα, δίχως διανοητικές σκοπιμότητες, για να κρατήσει παρθένα την έμπνευσή του, που είναι η πιο γνήσια αυτοματισμένη χάρις της ψυχής.]

🌅 Στο μή ευκλείδειο χώρο δεν χωρά καμία αίσθηση, καμία συναίσθηση. Στη σύγχρονη φυσική ανατρέπονται τα πάντα. Η έννοια της «ύλης» σαν βάση αντικειμένου της εφαρμοσμένης επιστήμης ξεπεράστηκε, και μαζί με την έννοια της ύλης ξεπεράστηκε και η κλασική φυσική που μελετούσε το σύμπαν. Όλα αντικαταστάθηκαν από τη σχετιστική κβαντική φυσική και τη φυσική των στοιχειωδών σωματιδίων. Στο πλαίσιο του χωροχρόνου του Αϊνστάιν, η ύλη είναι πλέον μία ιδιομορφία του πεδίου.

🌅 Στο κβαντικό σύμπαν δεν υπάρχει κανένα ίχνος της συμπαντικής δημιουργίας. Καμία μουσικότητα, καμία πνευματική οντότητα, παρά μόνο κβαντικός αφρός που διαστέλλεται και αναπαράγει καινούργια σύμπαντα.
Τα σύμπαντα όμως του Μίκη Θεοδωράκη είναι υπαρκτά και απτά, έχουν ήχους και ρυθμούς, έχουν εσωτερικό βάθος, το βάθος της αρμονίας που κρατάει τη φύση και τους ανθρώπους σε μία διαχρονική ισορροπία.

by SearchingTheMeaningOfLife

Advertisement